Anemia – co to, objawy, leczenie, przyczyny, rodzaje

Co to jest anemia? Anemia, inaczej niedokrwistość jest chorobą związaną z układem krwionośnym i samą krwią. W Polsce z anemią zmaga się ponad 25% kobiet w wieku od 15 do 49 lat, ale przypadłość ta nie omija również mężczyzn. Główne objawy to zwłaszcza brak energii, zmęczenie, bladość i suchość skóry. Ale rozpoznanie niedokrwistości często nie jest takie łatwe. Pomimo, iż wyniki morfologii krwi wykażą anemię, to wskazanie rodzaju, a przy tym przyczyny choroby będzie w wielu przypadkach skomplikowane. Niedokrwistość z niedoboru żelaza, anemia wtórna, megaloblastyczna, sierpowata, to tylko niektóre z popularnych rodzajów choroby. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy anemii, poznaj jej rodzaje i metody diagnozy, dowiedz się, jak leczyć i zapobiegać anemii. 

1. Anemia – co to?
2. Przyczyny anemii
3. Anemia – objawy
4. Rodzaje anemii
5. Anemia w ciąży 
6. Kto jest narażony na anemię?
7. Anemia – diagnostyka
8. Jak leczyć anemię?
9. Czy anemia jest groźna?
10. Jak zapobiegać anemii?
11. Co jeść przy anemii?

Anemia – co to?

Anemia zwana również niedokrwistością jest chorobą, przy której dochodzi do zmniejszenia poziomu hemoglobiny w organizmie. Hemoglobina, czyli cząsteczka białka znajdująca się w czerwonych krwinkach pełni bardzo ważną rolę. Przenosi ona tlen z płuc do tkanek i zwraca dwutlenek węgla z tkanek do płuc. Oprócz tego, hemoglobina również odpowiada za utrzymanie kształtu krwinek czerwonych. Anemii często może towarzyszyć obniżony poziom erytrocytów, wahania objętości erytrocytów, obniżony wskaźnik hematokrytu, który wyraża stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi.

Z anemią będziemy mieli do czynienia, jeśli stężenie hemoglobiny będzie niższe niż:

• 11 g/dl u małych dzieci,
• 12 g/dl u dzieci w wieku od 6 do 14 lat,
• 11 g/dl u kobiet w ciąży,
• 12 g/dl u kobiet,
• 13 g/dl u mężczyzn.

Przyczyny anemii

Niedokrwistość może pojawić się z różnych powodów. Powszechnie uznawaną przyczyną niedokrwistości jest utrata erytrocytów. Może być to związane z procesem produkcji erytrocytów, który nie zachodzi prawidłowo, z rozpadem niewłaściwie zbudowanych krwinek, a także z utratą dużej ilości krwi, podczas której traci się również erytrocyty. Innymi czynnikami wywołującymi anemię mogą być:

• urazy, krwotoki,
• choroby przewlekłe,
• obfite miesiączki,
• niedobór żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego,
• wrodzone wady i choroby genetyczne,
• dieta wegetariańska, wegańska z niedoborami potrzebnych składników,
• niektóre leki,
• alkoholizm.

Anemia – objawy

Przy anemii pojawić się mogą następujące objawy:

• ogólne osłabienie organizmu,
• szybkie męczenie się,
• brak energii,
• senność,
• szybkie bicie serca,
• częste bóle i zawroty głowy,
• duszności,
• problemy z koncentracją,
• skłonność do omdleń,
• bladość skóry i błon śluzowych,
• szorstka i sucha skóra,
• łamliwe włosy i paznokcie,
• zajady,
• mroczki przed oczami,
• ciągłe uczucie zimna,
• skurcze nóg,
• niebieski odcień twardówki, czyli tzw. objaw Oslera,
• łaknienie spaczone, czyli zaburzenie związane z nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi np. chęć spożycia ziemi, kory, kredy, błota, żwiru itp.

Rodzaje anemii

Anemię rozróżnić można na podstawie przyczyny. To, jaki czynnik wpływa na rozwój niedokrwistości, przekłada się na występujące objawy i możliwe sposoby leczenia. Wśród najczęściej występujących rodzajów anemii wymienia się następujące. 

Anemia z powodu niedoboru żelaza

Anemia z powodu niedoboru żelaza występuje najczęściej i stanowi ponad 80% wszystkich przypadków. Żelazo jako składnik hemoglobiny jest niezbędny, a jego niedobór hamuje tworzenie czerwonych białek krwi. Niedokrwistość może być spowodowana utratą krwi, np. przy miesiączce, z powodu urazów lub u wielokrotnych dawców, upośledzeniem wchłaniania żelaza, zwiększonym zapotrzebowaniem na żelazo lub niedoborami w diecie. Ten rodzaj anemii może się objawiać brakiem apetytu, suchą skórą, złym stanem włosów i paznokci. 

Anemia wtórna

Ten rodzaj anemii towarzyszy osobom borykającym się z przewlekłymi stanami zapalnymi i  nawracającymi chorobami. Można ją rozpoznać przez symptomy typowe dla niedokrwistości, którym współuczestniczyć będą objawy związane z chorobą podstawową. Występuje ona głównie przy chorobach immunologicznych, a także zakażeniach wirusowych, pasożytniczych, bakteryjnych i grzybiczych. 

Anemia mikrocytarna

W anemii mikrocytarnej czerwone krwinki znajdujące się we krwi są mniejsze niż u osób zdrowych i często także ich liczba jest mniejsza. Częstą przyczyną tego rodzaju niedokrwistości jest niedobór żelaza np. poprzez braki w diecie, obfite miesiączki, infekcje bakteryjne, czy ciążę. Objawy anemii mikrocytarnej są takie same jak podstawowe dolegliwości i skupiają się wokół ogólnego zmęczenia i osłabienia, problemów z koncentracją, pogorszeniem stanu włosów i paznokci, uczuciem zimna.

Anemia hemolityczna

Na anemię hemolityczną wpływ ma hemoliza, czyli nieprawidłowy proces rozpadu czerwonych krwinek. Może być to wada wrodzona, ale często nabyć ją można m.in. przez:

• produkcję przeciwciał zwalczających czerwone krwinki,
• zakażenia bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze,
• mechaniczne niszczenie czerwonych krwinek,
• choroby wątroby i nerek,
• poważne oparzenia,
• jad niektórych owadów,
• niektóre leki,
• używki

Anemia megaloblastyczna

Obok żelaza, witamina B12 i kwas foliowy są podstawowymi składnikami budującymi erytrocyty, a główną przyczyną anemii megaloblastycznej jest właśnie niedobór tych składników. W tym rodzaju niedokrwistości, erytrocyty wytwarzane w szpiku kostnym są nieprawidłowo zbudowane – są znacznie większe niż u osób zdrowych. Do objawów anemii zalicza się: ogólne osłabienie i utratę koncentracji, zawroty i bóle głowy, bladość skóry, duszności, a także utratę czucia smaku, zmianę rytmu wypróżnień, osłabienie wzroku, zaburzenia nastroju. Do charakterystycznych objawów można zaliczyć cytrynowe zabarwienie skóry, zaburzenia oddawania moczu, drętwienie kończyn i niestabilny chód. 

Anemia aplastyczna

Przyczyną anemii aplastycznej jest niewydolność szpiku kostnego, a dokładniej zaburzeniem prawidłowego funkcjonowania komórek w szpiku. Taka nieprawidłowość może być następstwem chorób, może także wystąpić samoistnie lub być spowodowana wadą genetyczną. Przy anemii aplastycznej często zauważa się przyspieszone bicie serca, ból w klatce piersiowej oraz zimne dłonie i stopy. 

Anemia syderoblastyczna

Anemia syderoblastyczna jest wrodzonym lub nabytym zaburzeniem związanym z nieprawidłową produkcją hemu, czyli składnika hemoglobiny. Niedojrzałe krwinki czerwone przybierają formę tzw. syderoblastów pierścieniowatych, które wewnątrz zawierają ziarnistość wypełnioną żelazem. W tym przypadku, mimo, iż ilość żelaza w organizmie jest odpowiednia, to nie można go wykorzystać do stworzenia prawidłowo funkcjonujących  erytrocytów.

Anemia sierpowata

Anemia sierpowata jest chorobą genetyczną, która zaburza układ krwionośny. W jej wyniku, erytrocyty przyjmują kształt sierpa. Leczenie tego rodzaju niedokrwistości polega głównie na zwalczaniu objawów, do których należą:

• nawracający ból rąk,
• kamica żółciowa,
• żółtaczka.

Rodzaje anemii według nasilenia

Anemia można również rozróżnić na podstawie jej nasilenia. Wyodrębnione klasy cechują się innym stężeniem hemoglobiny we krwi. Wyróżnia się:

• anemia łagodna, w której stężenie hemoglobiny wynosi 10-13 g/dl,
• anemia umiarkowana, w której stężenie hemoglobiny wynosi 8-9,9 g/dl,
• anemia ciężka, w której stężenie hemoglobiny wynosi  6,5-7,9 g/dl,
• anemia zagrażająca życiu, w której stężenie hemoglobiny wynosi poniżej 6,5 g/dl.

Anemia w ciąży 

Anemia w ciąży jest obecnie dosyć częstym zjawiskiem. W organizmie ciężarnej wzrasta objętość krwi, a liczba erytrocytów nie rośnie w tak dużym stopniu i skutkuje to spadkiem hematokrytu. Kobiety w ciąży zmagające się z anemią mogą czuć ciągłe zmęczenie, Ich włosy i paznokcie będą znacznie osłabione, pojawią się również problemy z koncentracją, drażliwość, bóle i zawroty głowy, mniejsza podatność na wysiłek i większa podatność na infekcje. Początkowo niedokrwistość może przebiegać bez jakichkolwiek symptomów, dlatego tak istotne jest regularne badanie się. 

Kto jest narażony na anemię?

Oznaki anemii mogą być u każdego inne, jednak należy wystrzegać się podstawowych objawów, które są łatwe do zauważenia, ale mogą wskazywać na wiele różnych zaburzeń i chorób. Ale kto powinien szczególnie uważać na symptomy anemii? Czy istnieje grupa ludzi bardziej narażona na niedokrwistość? Ryzyko wystąpienia anemii jest wysokie zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym i w ciąży i karmiących piersią. Także wszystkie osoby borykające się z przewlekłymi chorobami, szczególnie starsi pacjenci zaliczają się do tej grupy ryzyka. Niektóre choroby np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroby tarczycy i nerek mogą zwiększać u seniorów możliwość wystąpienia niedokrwistości. W grupie ryzyka znajdują się również osoby stosujące nieprawidłową dietę. Niedobory żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego są częstą przyczyną anemii, a mała ilość tych składników np. w diecie wegańskiej czy wegetariańskiej będzie niekorzystna dla zdrowia. Na niedokrwistość uwagę zwrócić muszą także osoby, u których w najbliższej rodzinie występuje ten stan, ponieważ niektóre rodzaje anemii są związane z genetyką i mogą być dziedziczone. 

Anemia – diagnostyka

Anemia jako choroba związana z układem krwionośnym może wydać się trudna do rozpoznania. Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie krwi. Podczas analizy oznacza się poziom hemoglobiny lub hematokrytu, a także wielkości i liczby erytrocytów. Dodatkowo można wykonać:

• badanie poziomu stężenia witaminy B12 i kwasu foliowego we krwi,
• badanie poziomu stężenia żelaza we krwi,
• badanie poziomu ferrytynym we krwi czyli białka magazynującego żelazo,
• badanie kału na krew utajoną, które pozwoli wykluczyć krwawienie z przewodu pokarmowego, czyli zaburzenie charakteryzujące się podobnymi objawami, 
• badanie odczynu biernackiego (OB), które sprawdza  drogę opadania erytrocytów w niekrzepnącej krwi w ciągu jednej godziny.

Oprócz badań, przy diagnostyce anemii pomocny będzie wywiad lekarski. Poznanie objawów pacjenta, jego chorób, zaburzeń chorobowych, historii leczenia i przyjmowanych farmaceutyków okaże się niezbędne przy rozpoznaniu niedokrwistości i wyborze metody leczenia. 

Jak leczyć anemię?

Leczenie anemii zależy przede wszystkim od jej rodzaju. Bez określenia rodzaju niedokrwistości dopasowanie sposobu leczenia będzie niemożliwe. Oprócz rodzaju, należy również zwrócić uwagę na ciężkość i postęp choroby. Szybko rozpoznana anemia będzie leczona łagodniej, niż ta, która przez dłuższy czas oddziałuje na organizm. Kolejnym elementem jest współistnienie chorób, ponieważ pacjenci zmagający się z innymi zaburzeniami muszą być traktowani inaczej. W wyborze leczenie znaczenie będzie miał również ogólny stan pacjenta, występujące dolegliwości i ich siła. 

W ten sposób, niedokrwistość z niedoboru żelaza będzie leczona przez suplementację tego składnika i zwiększenie jego obecności w diecie. Tak samo będzie w przypadku niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego. Jeśli anemia spowodowana jest przebiegiem jakiejś choroby, to leczenie skupia się na wyleczeniu choroby pierwotnej.  

W ciężkich przypadkach anemii metodą leczenia może być transfuzja krwi, przeszczep szpiku kostnego, np. w przypadku anemii aplastycznej, plazmafereza, czyli zabieg, który polega na pobieraniu osocza krwi i  oczyszczeniu go z niepożądanych cząsteczek.  

Czy anemia jest groźna?

Do czego prowadzi nieleczona anemia? Skutki anemii mogą być bardzo poważne, jeśli pacjent nie rozpocznie procesu kuracji. Na początku następstwa anemii mogą się wiązać z nasileniem występujących objawów. Bóle i zawroty głowy zdarzać się będą częściej, pacjent będzie zawsze zmęczony i osłabiony, będzie skarżyć się na brak koncentracji, energii, senność i duszności. Później, dolegliwości się nasilą. Suchej skórze nie będzie można pomóc tradycyjnymi kremami, a włosy i paznokcie będą łamliwe, zaczną się kruszyć i wypadać. Na tym etapie może również dojść do niewydolności serca i innych objawów. Poważny i ciężki stan niedokrwistości, który nie będzie leczony może negatywnie wpływać na mózg, nerki, stawy. W silnej postaci choroby, jaką jest ciężka i poważna anemia, objawy mogą być bardzo skomplikowane, a sama choroba może także prowadzić do nowotworów i wielu innych chorób. 

Jak zapobiegać anemii?

Podstawową metodą zapobiegania anemii będzie uzupełnianie niedoborów pokarmowych. Należy stosować dietę bogatą w źródła żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. Inną ważną zasadą jest kontrola zdrowia i częste przeprowadzanie badań, szczególnie morfologii krwi. Analiza krwi pozwoli na szybką reakcję na wypadek otrzymania nieprawidłowych wyników, dzięki czemu niedokrwistości będzie można szybko zaradzić. 

Co jeść przy anemii?

Jeśli anemia spowodowana jest niedoborami w diecie, to oczywistym wyjściem jest uzupełnienie tych niedoborów. Składnikami, które najczęściej trzeba uzupełniać jest żelazo, witamina B12 i kwas foliowy. 

Żelazo jako składnik hemoglobiny, uczestniczy w wymianie tlenowej, a także  wykorzystywany jest w procesie tworzenia się erytrocytów w szpiku. Jego rola w organizmie jest nieoceniona, a w jakich produktach znajdziemy żelazo? Żelazo znajdziemy przede wszystkim w produktach mięsnych, rybach i owocach morza, a także w orzechach i niektórych warzywach. Bogatymi źródłami żelaza są:

• wątroba cielęca, wołowa, wieprzowa,
• kiszka krwista,
• nerki wieprzowe,
• sardynki,
• śledź,
• makrela, łosoś,
• otręby pszenne,
• pestki dyni,
• pistacje,
• soja,
• fasola biała,
• pietruszka,
• szpinak.

Witamina B12 reguluje produkcję erytrocytów, uczestniczy w metabolizmie komórek, wpływa na produkcję DNA i na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Niedobór tej witaminy w organizmie jest rzadkością, ale zdarza się głównie u osób na diecie wegetariańskiej i wegańskiej, ponieważ B12 występuje głównie w mięsie i produktach mlecznych. Głównymi źródłami witaminy B12 są: 

• wątróbka,
• wieprzowina,
• drób,
• drożdże, 
• małże,
• tuńczyk,
• łosoś,
• wołowina,
• mleko krowie.

Kwas foliowy uczestniczy w powstawaniu erytrocytów, wpływa na produkcję DNA, obniża poziom homocysteiny we krwi, a także wpływa na płodność. Występuje on głównie w warzywach np. liściastych. Do produktów o dużej zawartości kwasu foliowego zalicza się:

• ciecierzyca,
• szpinak,
• biała fasola,
• pietruszka,
• brukselka,
• jarmuż,
• brokuły,
• ziarna słonecznika,
• sezam, 
• kapusta,
• sałata. 

Witamina C, czyli kwas askorbinowy jest składnikiem, którym osoby z anemią powinny się zainteresować. Witamina C ułatwia i zwiększa przyswajanie żelaza, a także wpływa na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Znajdziemy ją w:

• czerwonej porzeczce,
• natce pietruszki,
• papryce,
• jarmużu,
• brukselce,
• brokułach,
• pomarańczy.